(. . . . . မွ အဆက္)
ဘုရားရွင္သည္ ယေသာဓရာကို ႏႈတ္ဆက္ၿပီးေနာက္ သာ၀ကႀကီးႏွစ္ပါး ျခံရံလ်က္ ေဆြေတာ္မ်ိဳးေတာ္တို႔ ေဆာက္လုပ္လႉဒါန္းထားသည့္ နိေျဂာဓာ႐ံုေက်ာင္းေတာ္သို႔ ျပန္ႂကြေတာ္မူ၏။ ယေသာဓရာသည္ နန္းေဆာင္ေလသာျပတင္းေပါက္၌ ရပ္လ်က္ နန္းေတာ္မွ ထြက္ခြာေတာ္မူသည့္ ဘုရားရွင္ကို ေငးၾကည့္ေန၏။ သူ႔၏ အနီး၌ ရွိေနေသာ ရာဟုလာကိုပင္ သတိမထားမိေတာ့ေပ။ သုေဒၶါဒနမင္းႀကီးႏွင့္ မႉးမတ္တို႔ ဘုရားရွင္ကို ဗဟိုနန္းမေဆာင္အထိ လိုက္ပို႔ၾကၿပီး ထိုေနရာ၌ ေနရစ္ခဲ့ၾကသည္ကို ယေသာဓရာ ျမင္ေနရ၏။ အတည္ၿငိမ္ဆံုး အေအးခ်မ္းဆံုး အမူအရာျဖင့္ ျပန္ႂကြေတာ္ မူေနသည့္ ဘုရားရွင္ကိုလည္း ျမင္ေနရ၏။
ေလေအးတစ္ခ်က္ တိုက္ခတ္လိုက္သည္။ ေနမင္းသည္ အေနာက္ေကာင္းကင္၌ က်၀င္လ်က္ ရွိေန၏။ ထိုအခိုက္အတန္႔အတြင္း လမ္းမ်ားေပၚ၌ လူသူကင္းဆိတ္ေန၏။
ထိုစဥ္ ဘုရားရွင္၏ လက္ေတာ္ကို ဆြဲကိုင္လ်က္ ဘုရားရွင္၏ ေနာက္ေတာ္သို႔ လိုက္ပါေနသည့္ ကေလးတစ္ေယာက္ကို ယေသာဓရာ ႐ုတ္တရက္ လွမ္းျမင္လိုက္ရ၏။ ခ်က္ခ်င္းပင္ ေနာက္ျပန္လွည့္၍ ၾကည့္လိုက္သည္။ ရာဟုလာ မရွိေတာ့ေပ။ ယေသာဓရာ တုန္လႈပ္ေခ်ာက္ခ်ားသြား၏။ အေႁခြအရံ အေစခံမ်ားကို ဟစ္ေအာ္ျမည္တြန္ရင္း နန္းေဆာင္အေပၚထပ္ တစ္ခုလံုးႏွံ႔ေအာင္ ရာဟုလာကို လိုက္ရွာ၏။ နန္းေဆာင္အေပၚထပ္၌လည္းေကာင္း ေအာက္ထပ္၌လည္းေကာင္း ရာဟုလာကို မေတြ႔ရေပ။ နန္းေတာ္၀င္းထဲ၌လည္း ရာဟုလာ မရွိေပ။ ယေသာဓရာသည္ နန္းေဆာင္ေပၚ ျပန္တက္ၿပီး ျပတင္းေပါက္မွေန၍ ၾကည့္ျပန္၏။ ဘုရားရွင္၏ လက္ေတာ္ကို ဆြဲကိုင္လ်က္ ဘုရားရွင္၏ ေနာက္ေတာ္သို႔ လိုက္ပါေနေသာ ကေလးမွာ ရာဟုလာပင္ျဖစ္ေၾကာင္း တပ္အပ္ေသခ်ာ သိလိုက္သည္။ ခ်က္ခ်င္းပင္ ကၽြန္မခုဇၨဳတၱရာကို ေခၚ၍ သုေဒၶါဒနမင္းႀကီးထံသို႔ ေျပးေလ၏။
ယေသာဓရာသည္ မင္းႀကီး၏ ေရွ႕ေတာ္ေမွာက္၌ စကားမေျပာႏိုင္ဘဲ ရွိေန၏။ ယေသာဓရာ ပူရျပန္ေလၿပီ။
“သမီးေတာ္ . . .။ ဘာျဖစ္တာလဲ”ဟု မင္းႀကီးက အလန္႔တၾကား ေမး၏။
“ခမည္းေတာ္ . . . ခမည္းေတာ္ . . . ရာဟုလာ မရွိေတာ့ဘူး။”
သုေဒၶါဒနမင္းႀကီးလည္း ထိတ္လန္႔တုန္လႈပ္သြား၏။
“ေျပာစမ္းပါ သမီးေတာ္။ ရာဟုလာ ဘာျဖစ္တာလဲ။ မေတာ္တဆ တစ္ခုခု ျဖစ္သလား။”
“ခမည္းေတာ္ . . .။ ရာဟုလာက သမီးေတာ္ မသိလိုက္ခင္မွာ ဘုရားရွင္ေနာက္ လိုက္သြားတာ . . .။ ခု သူ႔အေဖရဲ့ လက္ကိုဆြဲၿပီး ေနာက္ကလိုက္ေနတယ္။ ခမည္းေတာ္ . . . ရာဟုလာကို ျပန္ေခၚႏိုင္တာ ခမည္းေတာ္ တစ္ေယာက္ပဲ ရွိပါတယ္ ဘုရား . . .။”
ဘုရားရွင္သည္ ရာဟုလာကို ေက်ာင္းေတာ္သို႔ေခၚသြားၿပီး ေခါင္းတံုးတံုး သကၤန္း၀တ္ေစကာ ရွင္ျပဳေပးလိုက္ႏိုင္သည္ဟု ေတြးမိၿပီး သုေဒၶါဒနမင္းႀကီး ႐ုတ္ခ်ည္းပင္ စိုးရိမ္စိတ္ ျဖစ္မိ၏။ ဤသို႔ ေတြးမိၿပီးေနာက္ အရြယ္ႀကီးရင့္ၿပီျဖစ္ေသာ မင္းႀကီးသည္ ေသာကျဖင့္ ႐ူးသြပ္သည္ျဖစ္၍ သူ၏ ခႏၶာကိုယ္ အေျခအေနကို သတိမမူမိေတာ့ဘဲ နန္းေရွ႕ကြင္းျပင္သို႔ ထြက္သြား၏။ ဘယ္သူ႔ကိုမွ ဘာမွအမိန္႔မေပးဘဲ ေတာင္ေ၀ွးေထာက္လ်က္ တစ္ေယာက္တည္း ထြက္သြားျခင္းျဖစ္သည္။
မင္းႀကီးကို ျမင္လိုက္ရသူတို႔ အံ့ၾသတုန္လႈပ္သြားၾက၏။ ဘယ္တုန္းကမွ မင္းႀကီးတစ္ပါးတည္း လမ္းေပၚထြက္မေလွ်ာက္သည္ကို တိုင္းသူျပည္သားမ်ား သိထားၿပီး ျဖစ္ၾက၏။ ေသာကသည္ မင္းႀကီးသည္ ဘယ္သူ႔ကိုမွ ဂ႐ုမစိုက္ႏိုင္ဘဲ ဒယီးဒယိုင္ ေျပးသြားရင္း အေမာတေကာ ျဖစ္ေန၏။ ေနာက္မွ လိုက္လာသည့္ ကာဠဳဒါယီ သူ႔ကို မမီေသးခင္မွာပင္ မင္းႀကီး ဆက္၍ မသြားႏိုင္ေတာ့ေပ။ ရပ္တန္႔၍ အေမာေျဖေနရ၏။ ကာဠဳဒါယီသည္ မင္းႀကီး၏ အနီးသို႔ ေရာက္ေသာအခါ ျမင္းေပၚမွ ဆင္းလိုက္ၿပီး မင္းႀကီးကို တိုးလွ်ိဳးေတာင္းပန္၍ ျမင္းေပၚတင္ေပးလိုက္၏။
“အို . . . ကာဠဳဒါယီ . . . ကာဠဳဒါယီရယ္ . . .။ ငါ့ေလာက္ ကံဆိုးတဲ့ အေဖမ်ိဳး ဒီ ကပိလ၀တ္မွာ ရွိမယ္ မထင္ပါဘူး . . .။ ငါ့စိတ္ နာက်င္လွၿပီ။ ငါ့စိတ္ဟာ တုတ္နဲ႔ထိုးဆြခံရတဲ့ အနာလို၊ ခဲနဲ႔ ပစ္ေပါက္ခံရတဲ့ အနာလို ျဖစ္ေနပါၿပီ။ ကာဠဳဒါယီ . . . ငါ့မွာ ေမွ်ာ္လက္ခ်က္ တစ္ခုပဲ ရွိတာ . . .။ အဲဒီ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္သာ ဆံုးသြားရင္ေတာ့ ငါလည္း သြားပါၿပီ။”
“အရွင္မင္းႀကီး . . . ဘာမွ မျဖစ္ပါဘူး။ ဒီေလာက္ထိလည္း စိုးရိမ္ေၾကာင့္ၾကေတာ္ မမူပါနဲ႔ ဘုရား။ ရာဟုလာဟာ ေက်ာင္းေတာ္မွာ မင္းသား၀တ္ေလးနဲ႔ ရွိေနမယ္ ထင္ပါတယ္ ဘုရား။ မင္းသားေလးဟာ ေသြးသားဆက္စပ္မႈနဲ႔ ခ်စ္ခင္ျမတ္ႏိုးမႈေၾကာင့္ ဘုရားရွင္ေနာက္ လိုက္သြားတာ ျဖစ္မွာပါ ဘုရား။ သနားက႐ုဏာျပည့္၀ၿပီး အေႏွာင္အတြယ္ကင္းတဲ့ ဘုရားရွင္ရဲ့ မ်က္ႏွာေတာ္ကို ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္ ဖူးေတြ႔လိုက္ရသူဟာ ဘုရားရွင္ကို ေက်ာမခိုင္းႏိုင္ေတာ့ပါဘူး ဘုရား”ဟု ကာဠဳဒါယီက ေျဖသိမ့္ ေလွ်ာက္ထား၏။
“ကာဠဳဒါယီ . . . ငါ ေတာ္ေတာ္ႀကီးကို စိုးရိမ္ေၾကာက္ရြံ႕ေနတာ။ ငါ့သားေတာ္ဘုရား ေမြးလာကတည္းက ရခဲ့တဲ့ စိုးရိမ္ေၾကာက္ရြံ႕မႈဟာ ငါ့ကို ႏွိပ္စက္ေနတယ္။ သံုးဆယ့္ခုနစ္ႏွစ္လံုးလံုး ငါ ဆင္းရဲပင္ပန္းလာခဲ့တာ။ ငါ့သားေတာ္က သူ႔သာသနာအတြက္ပဲ သူ စဥ္းစာတယ္၊ ငါ့ေနျပည္ေတာ္အတြက္ မစဥ္းစားဘူးလို႔ ငါ ယူဆတယ္။”
“အဲဒီလိုလည္း မဟုတ္ပါဘူး . . . အရွင္မင္းႀကီး . . .။ မင္းသားေလး သာသနာ့ေဘာင္ ၀င္ေရာက္ဖို႔ ဘုရားရွင္က ဖိအားေပးလိမ့္မယ္လို႔ ကၽြန္ေတာ္မ်ိဳးျဖင့္ နည္းနည္းေလးမွ မေတြးမိပါဘုရား။ ဘုရားရွင္ဟာ သားသမီးနဲ႔ ဇနီးမယားေတြ စိုးရိမ္ပူေဆြးရေအာင္ အိမ္ေထာင္သည္ ေယာက္်ားေတြကို ရဟန္းျပဳေပးတဲ့သူ မဟုတ္ပါဘုရား။ ဘုရားရွင္ဟာ အားလံုးအေပၚမွာ တရားမွ်တပါတယ္ ဘုရား . . .။”
“မဟုတ္ဘူး။ ကာဠဳဒါယီ . . . ရာဟုလာက သူ႔သားျဖစ္ေနေတာ့ ကေလးကို သူ ရွင္ျပဳေပးလိုက္လိမ့္မယ္လို႔ ငါ ထင္တယ္။
ျမန္ျမန္လုပ္ပါ ကာဠဳဒါယီ . . .။ ျမင္းကို ျမန္ျမန္ေမာင္းစမ္းပါ။”ဟု မင္းႀကီးက ေအာ္၍ အမိန္႔ေပး၏။
၎တို႔ႏွစ္ဦးသား ေက်ာင္းေတာ္အနီးသို႔ ေရာက္ၾကေလၿပီ။
ေရွးဦးစြာ ကာဠဳဒါယီသည္ ျမင္းေပၚမွ ဆင္းလိုက္ၿပီး မင္းႀကီးကို ျမင္းေပၚမွ ခ်ေပး၏။ ထို႔ေနာက္ မင္းႀကီးသည္ ေတာင္ေ၀ွးေထာက္လ်က္ ေက်ာင္းေတာ္ဆီသို႔ ဒယီးဒယိုင္ ေလွ်ာက္သြားေလသည္။
ဘုရားရွင္သည္ ေက်ာင္းေတာ္အတြင္း၌ ရွိေန၏။ သူ႔အတြက္ သီးျခား ျပင္ဆင္ထားသည့္ ေညာင္းေစာင္း၌ ေန႔သန္႔စင္ေတာ္မူူေန၏။ ရာဟုလာကိုကား မေတြ႔ရေပ။ မင္းႀကီး ထိတ္လန္႔သြား၏။ အလန္႔တၾကား ဟစ္ေအာ္လိုက္သည္။
“သားေတာ္ဘုရား။ ေျမးေတာ္ေလး ရာဟုလာ ဘယ္မွာလဲ။”
မင္းႀကီးသည္ ေျပာေျပာဆိုဆိုႏွင့္ ၾကမ္းျပင္ေပၚ လွဲခ်လိုက္၏။
“ခမည္းေတာ္ . . .။ ရာဟုလာ ရွိပါတယ္။”ဟု ဘုရားရွင္က ျပန္လည္ ေျဖၾကားေတာ္မူ၏။
“အို . . . သားေတာ္ဘုရား။ ဘာျဖစ္လို႔မ်ား ခမည္းေတာ္ရဲ့ ဒဏ္ရာေဟာင္းကို ပိုဆိုးေအာင္ ဆြရတာလဲ။ အို . . . နတ္ေဒ၀ါတို႔ . . .။ ဒီအဖိုးႀကီးကို ႏွစ္သိမ့္ႏိုင္မယ့္အရာ မရွိေတာ့ဘူးလား။ ခမည္းေတာ္ဟာ သားေတာ္ ရဟန္းျပဳေလမလားဆိုတဲ့ စိုးရိမ္စိတ္နဲ႔ ႏွစ္ဆယ့္ကိုးႏွစ္လံုးလံုး စိတ္ဒဏ္ရာ ရခဲ့တာပါ။ သားေတာ္ ကပိလ၀တ္ ျပန္မလာမခ်င္း ေသာကသည္ႀကီး ျဖစ္ေနခဲ့တာပါ။ သားေတာ္ကို ကိုယ္တိုင္ကိုယ္က် ေတြ႔ျမင္လိုက္ရၿပီးတဲ့ေနာက္ စိတ္ အနယ္ထိုင္ေအာင္ ႀကိဳးစားေနရတုန္းပါ။ ခမည္းေတာ္ရဲ့ ဖခင္ေမတၱာဟာ ခမည္းေတာ္ရဲ့ အသားစိုင္ထဲ၊ ေသြးေၾကာေတြထဲ၊ အ႐ိုးေတြထဲ၊ ႐ိုးတြင္းျခင္ဆီထဲထိ စိမ့္၀င္ျပန္႔ႏံွ႔ေနတာပါ။ ခမည္းေတာ္ ဆင္းရဲပင္ပန္းလြန္လွပါတယ္ သားေတာ္ဘုရား . . .။ သားေတာ္ဘုရား . . . ရာဟုလာကို ျပန္ေပးပါ။ မင္းဆက္မျပတ္ေအာင္ ကာကြယ္ေပးပါ့မယ္လို႔ သားေတာ္ ကတိေပးထားတာပဲ။ ေအာက္ထစ္ဆံုး ဒီ ကတိေတာ့ တည္ပါဦး။ သားေတာ္ဘုရား . . . ရာဟုလာဟာ ငယ္ပါေသးတယ္။ ခမည္းေတာ္ရဲ့ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ေတြ အားလံုးဟာ သူ႔ဆီမွာ ရွိတာပါ။ ရာဟုလာကို ျပန္ေပးပါ။ အို . . . ရာဟုလာကို ျပန္ေပးပါ”ဟု မင္းႀကီးက တိုးလွ်ိဳးေတာင္းပန္၏။
“ခမည္းေတာ္ . . . သားေတာ္က ရာဟုလာကို ေခၚခဲ့တာ မဟုတ္ပါဘူး။ ရာဟုလာဟာ သူ႔အေမေတာင္ မသိလိုက္ဘဲ ထြက္လာခဲ့ၿပီး သားေတာ္ကို မီေအာင္လိုက္လာခဲ့တာပါ။ ခမည္းေတာ္ . . . သားေတာ္က ခရီးတစ္ခု စထြက္လိုက္ၿပီဆိုရင္ ေနာက္ျပန္မလွည့္ပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ေက်ာင္းေတာ္ကို တန္းျပန္လာခဲ့တာပါ။ သားေတာ္ဟာ ကေလးေတြကို အဓမၼ သိမ္းပိုက္ၿပီး မိဘေတြ ပူပင္ရေအာင္ လုပ္တဲ့သူ မဟုတ္ပါဘူး။ ရာဟုလာဟာ ရဟႏၲာအရွင္ျမတ္ ရွင္သာရိပုတၱရာနဲ႔အတူ ရွိေနပါတယ္။ ရာဟုလာကို ဘုရား တရား သံဃာဆိုတဲ့ သရဏဂံု သံုးပါးပဲ ေဆာက္တည္ေပးထားလိုက္ဖို႔ ရွင္သာရိပုတၱရာကို သားေတာ္ ေျပာထားပါတယ္။ ခမည္းေတာ္ . . . ရာဟုလာကို ျပန္ေခၚသြားႏိုင္ပါတယ္။ သူအရြယ္ေရာက္လို႔ သူ႔ဆႏၵအတိုင္း သာသနာ့ေဘာင္မွာ ရွင္ရဟန္း ျပဳခ်င္တယ္ ဆိုရင္ေတာ့ သားေတာ္အေနနဲ႔ ဒီလိုမ်ိဳး ရပ္တည္ႏိုင္မွာ မဟုတ္ေတာ့ပါဘူး။ ခမည္းေတာ္ . . . မ်က္ရည္ေတြ သုတ္လိုက္ပါ။ လုပ္ပါ . . . ခမည္းေတာ္။ ထလိုက္စမ္းပါ”ဟု ဘုရားရွင္က မိန္႔ေတာ္မူ၏။
သုေဒၶါဒနမင္းႀကီး ေပ်ာ္ရႊင္သြား၏။ ၀တ္႐ံုစ အစြန္းတစ္ခုျဖင့္ မ်က္ရည္သုတ္ရင္း မတ္တတ္ ရပ္လိုက္သည္။
“အို . . . သားေတာ္ဘုရား . . .။ ခမည္းေတာ္ျဖင့္ လန္႔ဖ်ပ္သြားတာပဲ . . .။ ခမည္းေတာ္ ေက်နပ္ႏွစ္သက္ေအာင္ လုပ္ေပးတဲ့အတြက္ သားေတာ္ က်န္းမာခ်မ္းသာပါေစေၾကာင္း ဆုေတာင္းပါရေစ သားေတာ္ဘုရား . . .။ သားေတာ္ . . . ယေသာဓရာလည္း သူ႔သားအတြက္ ငိုေနရွာတာ။ ရာဟုလာကို ေခၚၿပီး ျပန္ပါေတာ့မယ္။ ရာဟုလာကို ေခၚေပးပါ သားေတာ္ . . .။”
မင္းသားေလး ရာဟုလာသည္ ရဟႏၲာအရွင္ျမတ္ ရွင္သာရိပုတၱရာ၏ သကၤန္းစြန္းကို ဆြဲလ်က္ လိုက္ပါလာ၏။ မင္းႀကီးက လက္ႏွစ္ဘက္ ဆန္႔တန္း၍ ရာဟုလာကို ႀကိဳေလရာ ရာဟုလာသည္ ရွင္သာရိပုတၱ၏ သကၤန္းစကို လႊတ္ကာ ဘုရားရွင္၏ ေညာင္ေစာင္း ေနာက္ကြယ္သို႔ သြားေရာက္၍ ပုန္းေလ၏။
မင္းႀကီးမွာ ျပံဳးရမလိုလို မဲ့ရမလိုလို ျဖစ္သြားၿပီး အကူအညီ ေတာင္းသည့္အေနျဖင့္ ဘုရားရွင္၏ မ်က္ႏွာေတာ္ကို ၾကည့္လိုက္၏။
ဘုရားရွင္သည္ ရာဟုလာကို ေခၚေတာ္မူ၏။
“ရာဟုလာ . . . ငါ့ေရွ႕ လာခဲ့ပါ။”
ရာဟုလာသည္ ဘုရားရွင္၏ ေရွ႕ေတာ္ေမွာက္သို႔ ထြက္လာခဲ့ၿပီး ငိုေန၏။
“ရာဟုလာ . . . ကေလးကို ရွာမေတြ႔လို႔ ကေလးအေမ ငိုေနၿပီ။ ကေလး . . . ကေလးအေမဆီ သြားလိုက္ပါဦး။ ဘိုးဘိုးႀကီးက ကေလးကို လာေခၚတာ။ လိုက္သြားလိုက္ပါ။ မ်က္ရည္ေတြ သုတ္လိုက္ပါဦး။”
“ဘဘ ဘုန္းဘုရား . . .။ ဘုန္းဘုရားရဲ့ အရိပ္က ေအးခ်မ္းပါတယ္ ဘုရား။ ဘုန္းဘုရားရဲ့ အရိပ္ကို ခိုေနၿပီး ဘုန္းဘုရား ဘယ္သြားသြား ဘုန္းဘုရားရဲ့ လက္ကိုဆြဲၿပီး ေနာက္ကလိုက္ေနခ်င္ပါတယ္ ဘုရား။”
“မဟုတ္ေသးဘူး ရာဟုလာ။ ကေလးကို ေကၽြးေမြးျပဳစု ေစာင့္ေရွာက္ခဲ့တဲ့ ကေလးအေမရဲ့ အရိပ္က ပိုေအးရမွာ . . .။ ကေလးက ငယ္လြန္းေသးတယ္။ ျပဳစုေစာင့္ေရွာက္မႈေတြ လိုအပ္ေနေသးတယ္။”
“ဘဘ . . . သားလည္း လူႀကီးျဖစ္လာမွာပဲေပါ့။”
“ဟုတ္ပါတယ္ ရာဟုလာ။ ကေလးလည္း တစ္ေန႔ေန႔မွာ လူႀကီး ျဖစ္လာမွာေပါ့။”
“ဘဘ ဘုန္းဘုရား . . . ဒါဆိုရင္ . . . သား လူႀကီးျဖစ္လာေတာ့ ေအးခ်မ္းတဲ့ ဘုန္းဘုရားရဲ့ အရိပ္ကို လာခိုလို႔ ရမလား။”
“ရာဟုလာ . . .။ အဲဒါေတာ့ ကေလးရဲ့ သေဘာေပါ့။”
မင္းသားေလး ရာဟုလာသည္ အဘိုးျဖစ္သူ သုေဒၶါဒနမင္းႀကီး၏ လက္ကိုဆြဲလ်က္ လိုက္ပါေနရင္း ဘုရားရွင္ဆီသို႔ မၾကာခဏ ျပန္လွည့္၍ ၾကည့္ေန၏။ ဘယ္ဘက္လက္ျဖင့္ မင္းႀကီး၏ လက္ကို ဆြဲကိုင္ထားၿပီး အေ၀းမွာ က်န္ရစ္ခဲ့ေသာ ဘုရားရွင္ကို ညာဘက္လက္ျဖင့္ ေ၀ွးရမ္းႏႈတ္ဆက္လ်က္ ရွိေနေလ၏။
:)
ရွင္အာစာရ
Portrait of the Buddha (from a Novelist's Pen) by Jayasena Jayakody, English Translation by K. D. de Lanerolle. FOR FREE DISTRIPUTION - NOT FOR SALE.
(ပံုႏွိပ္မွတ္တမ္း အျပည့္အစံု မေတြ႔ရပါ။)
No comments:
Post a Comment